پورتال اطلاع‌رسانی سازمان بسیج مهندسین عمران و معماری استان البرز
«صما» تحلیل می‌کند:
چطور به دنبال اخلاق حرفه‌ای در نظام مهندسی‌ها باشیم؟
صما، گروه نظام مهندسی- اخلاق حرفه‌ای یک مفهوم کلی و رایج است و قطعا این موضوع یک تعریف دارد که در همه جای دنیا مورد پذیرش است، اما آن چیزی که معمولا باعث اختلاف‌نظر و بروز مشکلات میشود مصادیق مختلف از اخلاق حرفه‌ای است. لذا یک تعریف واحد برای اخلاق حرفه‌ای لازم است چرا که تعاریف مجزا و متفاوت از اخلاق حرفه‌ای خود منشا اختلاف است.
ناگفته نماند که وجود یک سری چارچوب‌های حرفه‌ای به منظور رعایت اخلاق حرفه‌ای ضروری است. متخصصان حوزه‌های مختلف باید به این نکته توجه داشته باشند که در چارچوب‌های اخلاقی قانونی فعالیت حرفه‌ای انجام دهند، حتی در رقابت‌های حرفه‌ای هم رعایت چارچوب و اصول اخلاقی از ضروریات کاری است.
بر اساس نظر برخی از کارشناسان، اخلاق حرفه‌ای چیزی جدای از اعتقادات مذهبی، آداب و رسوم و فرهنگ مثبت جامعه نیست. اخلاق حرفه‌ای در واقع تبلور و تجسم عینی رفتار مبتنی بر اعتقادات اخلاقی، شرعی و ملی است.
در این مقوله رعایت اخلاق حرفه‌ای در حوزه نظام مهندسی مد نظر بوده است، اینکه اخلاق حرفه‌ای تا چه اندازه رعایت میشود و یا دلایل رعایت یا عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای در حوزه نظام مهندسی نشات گرفته از مباحث تخصصی یا موارد اخلاقی است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این بحث در همه بخش‌ها مطرح و دارای نقش تعیین‌کننده‌ای در روابط کاری، اجتماعی و فردی است؛ فعالیت مهندسی نه به عنوان یک موضوع خاص، بلکه به عنوان یکی از فعالیت‌های اجتماعی و در سطح وسیع، از بحث اخلاق حرفه‌ای متاثر خواهد بود و یکی از نکات حائز اهمیت در این حوزه که باعث رعایت بیشتر اخلاق حرفه‌ای میشود سطح انتظارات مهندسان از فعالیت حرفه‌ایشان است.
برخی از کارشناسان حوزه نظام مهندسی ساختمان بر این اعتقاد هستند که در بسیاری از مواقع در ارتباط بین طراح، مجری و ارباب‌رجوع چیزی به غیر از مسائل اخلاقی و در نظر گرفتن مسئولیت‌های اخلاقی وجود ندارد.
لذا رعایت اخلاق حرفه‌ای برای مهندسان یک ضرورت غیرقابل انکار است و در صورت عدم رعایت این مهم شاهد پیامدهای منفی و معضلات جدی در سطح جامعه خواهیم بود. گرچه نمی‌توان گفت که اخلاق مهندسی به صورت کلی و عمومی رعایت نمی‌شود، زیرا مهندسان متعهدی هم وجود دارند که بدون هیچ نظارت و تذکری اصول حرفه‌ای و اخلاقی را سرلوحه فعالیت خود قرار داده‌اند و از سوی دیگر هستند افرادی که به دلایل مختلف هیچ توجهی به این مهم ندارند.
برخی از اعضای هئیت مدیره‌های سازمان نظام مهندسی معتقدند که قانون نظام مهندسی ساز و کاری به عنوان شورای انتظامی را برای رسیدگی به این موارد در نظر گرفته است که البته این مورد هم دارای نقاط ضعفی است.
به نظر این کارشناسان شورای انتظامی ساز و کاری‌ست برای اینکه هیئت مدیره بتواند آن تعهدی که در رابطه با رعایت مقررات، حقوق مهندسان و شهروندان دارد را پیاده کند؛ از سوی دیگر این استقلال کامل و همه جانبه شورای انتظامی گاهی مواقع باعث میشود که همخوانی لازم بین این رکن سازمانی و اعضای هئیت مدیره از بین برود. لذا مناسب است که شورای انتظامی و هئیت مدیره سازمان‌های نظام مهندسی با یک برنامه‌ریزی مناسب همسویی و ارتباط بیشتری با یکدیگر داشته باشند.
بررسی مجدد مقررات ملی ساختمان در بخش اداری و فنی از دیگر موارد تاثیرگذار است، که مورد توجه مهندسان این حوزه قرار گرفته و این متخصصان بر این باور هستند که ایران کشوری وسیع با شرایط اجتماعی، اقلیمی، فرهنگی و… مختلف است و شرایط اقتصادی متفاوتی را تاکنون تجربه کرده؛ لذا داشتن یک الگوی مناسب حداقلی برای مقررات ملی ساختمان لازم است؛ رعایت قانون حداقلی بهتر از عدم رعایت تمام و کمال قانون می‌باشد، گرچه این نظر به لحاظ فنی پذیرفته نیست اما می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد.
از سوی دیگر این اعتقاد هم مورد توجه متخصصان قرار گرفته که وجود نقشه‌های دوم می‌تواند یکی دیگر از بخش‌هایی باشد که رعایت اخلاق حرفه‌ای را زیر سئوال می‌برد، چرا که مهندس از ابتدا می‌داند طراحی را که انجام می‌دهد اجرا نمی‌شود، از سوی دیگر ناظر هم مواردی را نظارت می‌کند که طراحی اصول نداشته است؛ پس از همین مرحله باید به فکر چاره‌اندیشی برای رعایت اخلاق حرفه‌ای بود.
اما در کنار نظرات فوق عده‌ای دیگر از متخصصان بر این باورند که در رابطه با رعایت اخلاق حرفه‌ای در ابتدا باید کار آسیب‌شناسی انجام داد و دید که در این مقوله به دنبال چه عارضه‌ای هستیم، گاهی مواقع در بحث عدم رعایت اخلاق اصلا مسئله حرفه نیست، به این معنا که در بسیاری از موارد و در مناسبات اجتماعی و رعایت حقوق شهروندی خیلی از موارد رعایت نمی‌شود که هیچ ارتباطی به حرفه ندارد، و صد البته که در برخی مواقع با موضوعات کاملا تخصصی مواجه می‌شویم و هرگونه اشتباه و خطایی باعث ایجاد ضرر و زیان به بهره بردار و منافع ملی میشود؛ در این شرایط می‌توان گفت که اخلاق حرفه‌ای رعایت نشده است، اما برخی امور ریشه‌های غیرتخصصی و غیرحرفه‌ای دارد. موضوع دیگر این است که اگر فردی در جایگاه یک مهندس اخلاق حرفه‌ای را رعایت نکند آیا با تغییر شرایط و جایگاه شغلی و حرفه‌ای باز هم چنین رفتارهایی خواهد داشت؟
به‌تازگی صحبت از تدریس دو واحد درسی با نام اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه‌ها به میان آمده، اینگونه اقدامات راهکار اساسی نیست و موضوع اخلاق حرفه‌ای نیاز به آموزش‌های پایه‌ای دارد. لذا مهندسان وکارشناسان حوزه ساختمان باید بحث آموزش اخلاق حرفه‌ای را از مدارس شروع کنند، چرا که آموزش در دانشگاه خیلی دیر است و اینگونه آموزش‌ها دیگر تاثیری ندارد.
قبل از هرچیزی باید دید چه اتفاقی افتاده که متخصصان حوزه نظام مهندسی به فکر اخلاق حرفه‌ای افتاده‌اند، شاید اسم آن عنوان دیگری داشته باشد و به اشتباه از واژه اخلاق حرفه‌ای استفاده میشود؛ شاید بحث خود اخلاق است و به اشتباه واژه حرفه‌ای به کار می‌رود؛ و شاید برخی از معضلات ریشه در دانش مهندسان و متخصصان داشته باشد.
یکی از موارد حائز اهمیت این است که فعالان ساختمانی بدانند در حرفه ساختمان اثر هر مهندسی، گویای خالق اثر است. لذا باید دیدگاه مهندسان، نسبت به حرفه، ساخت و ساز و خدمات مهندسی تغییر کند و با حساسیت و تخصص بیشتری در این حوزه حضور داشته باشند.
از سوی دیگر حفظ شان و احترام مهندسان یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در رعایت اخلاق حرفه‌ای بشمار می‌رود؛ پیشگیری، آموزش، ترویج، به خصوص در نهادهای عمومی مرتبط و غیرمرتبط و تاثیرگذار در ساختمان می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل حرفه‌ای و اخلاقی باشد.
به اعتقاد برخی از مدیران ارشد این حوزه در حالی که بحث ارزشیابی که در ماده ۱۵ قانون نظام مهندسی ساختمان هم به آن اشاره شده، هنوز جدی گرفته نشده و در سازمان نظام مهندسی ساختمان از نظام ارزشیابی تعریف مشخصی وجود ندارد، چطور به دنبال مبحثی به نام اخلاق حرفه‌ای هستیم. بزرگترین مشکل که حتی باعث سرخوردگی برخی از مهندسان میشود تفکیک کار خوب از بد است؛ لذا نظام ارزشیابی می‌تواند مانع بروز بسیاری از این مسائل میشود و در این شرایط بحث عدم اخلاق حرفه‌ای و کمبودها به خودی خود کنار می‌رود.
در نهایت شاید بتوان گفت که در رابطه با موضوع اخلاق حرفه‌ای کار آسیب‌شناسی و اجرای تمام و کمال نظام ارزشیابی زیرساخت مورد مذکور است و بدون اجرای این دو مهم نمی‌توان هیچ قضاوتی در مورد اخلاق حرفه‌ای در نظام مهندسی ساختمان داشت.